De prostitutie wordt schimmiger

Persoonsgegevens

Het registreren van prostituees mag niet, zegt de rechter. Dat heeft wel een keerzijde. „Het zicht op sekswerk zal alleen maar minder worden.”

Gemeenten, zoals Den Haag, proberen met de vergunningplicht de criminaliteit in de seksindustrie te beperken

Gemeenten zouden weleens de grip kunnen verliezen op prostitutie. De vergunningplicht voor zelfstandig werkende prostituees staat ter discussie. En Amsterdam en Den Haag mogen geen sekswerkers meer registreren. De vraag is of het strijd tegen mensenhandel en misstanden in de prostitutie belemmert.

Corinne Dettmeijer, Nationaal Rapporteur Mensenhandel, maakt zich zorgen, zegt ze. „Zoals het er nu naar uitziet, zal het zicht op sekswerk de komende jaren alleen maar minder worden. De prostitutie is een bij uitstek kwetsbare sector, waar je absoluut extra ogen voor nodig hebt.”

Hoewel prostitutie in Nederland sinds 2000 legaal is, blijft het een sector waarin veel criminaliteit voorkomt: onvrijwillig werk, uitbuiting, chantage, bedreiging. Met goed zicht op de sekswerkers en een vergunningplicht achter de hand, proberen gemeenten die criminaliteit binnen de perken te houden.

Maar deze maand oordeelde de bestuursrechter dat het Amsterdamse prostitutiebeleid, waarbij de exploitant persoonsgegevens van de prostituees moet verzamelen om die te kunnen tonen bij controle, in strijd is met de Wet bescherming persoonsgegevens. De maatregel was juist ingevoerd om mensenhandel tegen te gaan, maar het delen van persoonlijke gegevens maakt de positie van prostituees ten opzichte van die exploitant juist zwakker, volgens de rechter.

Ook de gemeente Den Haag heeft niet meer het recht de persoonsgegevens van sekswerkers te registreren via een ‘intakegesprek’, zo maakte de Autoriteit Persoonsgegevens deze maand bekend. In Utrecht wil de autoriteit de registratie van prostituees ook onrechtmatig gaan verklaren. Er is geen wettelijke plicht en geen zwaarwegend belang voor deze ‘privacyinbreuk’, volgens de autoriteit.

Daarnaast ligt bij de Eerste Kamer een wetsvoorstel om de vergunningplicht voor zelfstandig werkende prostituees af te schaffen. Dit voorstel bepleitte in eerste instantie juist een vergunningplicht voor alle prostituees, maar een aantal partijen, waaronder GroenLinks, D66 en de VVD, vonden dit een inbreuk op de privacy.

De Eerste Kamer kwam hierop met een aanvulling op het wetsvoorstel (novelle), waarin wordt bepleit dat voor thuisprostitutie geen vergunning nodig zou moeten zijn. Over het voorstel moet nog worden gestemd, waarschijnlijk pas na het aantreden van een nieuw kabinet.

Raamprostituees
Burgemeester Piet Bruinooge van Alkmaar (CDA) was „niet blij” met de beslissingen van de Amsterdamse rechtbank en de Autoriteit Persoonsgegevens, zegt hij. In zijn gemeente moeten zowel raamprostituees als escorts en sekswerkers die thuis hun klanten ontvangen, beschikken over zo’n door de gemeente verstrekte vergunning. Persoonsgegevens zijn een belangrijk middel in de strijd tegen misstanden in de thuisprostitutie, volgens de burgemeester. „Ik begrijp heel goed dat je je daarmee begeeft op het spanningsveld tussen privacy en bescherming”, zegt Bruinooge. „Bij de controles worden de sites afgegaan waar sekswerkers uit Alkmaar hun diensten op aanbieden, om te kijken of ze allemaal wel een vergunning hebben”, vertelt hij. Want toezicht houden is bij deze sector van groot belang, zegt hij. „De dames en heren die in de prostitutie werken zijn vaak al niet de meest mondige types, soms spreken ze niet eens Nederlands.”

Zowel burgemeester Bruinooge als Nationaal Rapporteur Mensenhandel Dettmeijer heeft ook grote problemen met het wetsvoorstel voor afschaffing van de vergunning voor zelfstandig werkende prostituees. „Met een vergunningplicht geef je de gemeente een handvat waarmee kan worden nagegaan of alles wel klopt: of de prostituee niet te jong is, of het werk vrijwillig is”, aldus Dettmeijer.

Als de vergunningplicht verdwijnt, moet de gemeente wachten met ingrijpen totdat daadwerkelijk verdenking is van een strafbaar feit. De Belastingdienst beschikt doorgaans wel over de gegevens van prostituees die zelfstandig vanuit huis werken, maar die gegevens worden alleen met gemeenten gedeeld als er sprake is van fraude of andere strafbare feiten.

Decriminaliseren
Proud, de organisatie die opkomt voor de belangen van sekswerkers, zegt dat vergunningen niet werken. Volgens Hella Dee, die naast haar werk als prostituee namens Proud gemeenten en de Tweede Kamer voorziet van beleidsadvies, wordt in Nederland ten onrechte gedacht dat „als we weten waar de hoeren zijn, het allemaal wel goed komt”.

Volgens Dee zou het vergunningenstelsel helemaal moeten worden afgeschaft, en zouden prostituees in plaats daarvan ‘gewone’ arbeidsrechten moeten krijgen, als werknemer of zelfstandige. „Als je prostitutie helemaal decriminaliseert, heb je al die ingewikkelde lokale regelgeving niet meer nodig”, zegt Dee.

Als je prostitutie helemaal decriminaliseert, heb je al die ingewikkelde lokale regelgeving niet meer nodig Volgens haar durft een prostituee die zonder vergunning werkt niet naar de politie als ze wordt uitgebuit of mishandeld, uit angst voor boetes of huisuitzetting. „Het is dan vaak makkelijker je chanteur gewoon te blijven betalen.” Het vergunningensysteem werkt mensenhandel zo onbedoeld in de hand, zegt Dee.

Bruinooge vindt het „wel erg makkelijk” om te stellen dat met het vrijgeven van de prostitutie de misstanden zouden afnemen. „Op die manier geef je mensenhandelaren juist extra mogelijkheden”, zegt hij. Ook denkt hij dat de overlast alleen maar zal toenemen in wijken met nu al veel problemen rond prostitutie en criminaliteit. De gemeente kan dan geen dwang meer uitoefenen met het afnemen van de vergunning. Bruinooge: „Het zou natuurlijk ook kunnen dat mensen in een rustige villawijk plotseling besluiten dit soort werk te gaan doen zodra het wordt vrijgegeven, maar daar is de sociale controle toch even wat sterker.”

Ook Dettmeijer denkt niet dat de oplossing die Dee voorstelt zou werken. „Ik begrijp wel dat we op zoek moeten gaan naar de meest gewone manier om met deze beroepsgroep om te gaan, maar feit blijft dat de overeenkomsten die prostituees met hun exploitanten of de gemeente hebben vaak afwijken van een gewoon dienstverband of standaard zzp-overeenkomst.”

Cijfers Mensenhandel komt in hele prostitutie voor

De omvang van de prostitutie en mensenhandel in Nederland is niet precies bekend. Dat staat in het onderzoeksrapport Prostitutie en Mensenhandel van Nationaal Rapporteur Corinne Dettmeijer, dat begin dit jaar werd gepubliceerd.

Mensenhandel komt wel over de hele breedte van de prostitutiesector voor,

volgens het rapport van de Nationaal Rapporteur. Naar schatting de helft van de meldingen uit de prostitutie bij het Coördinatiecentrum Mensenhandel (CoMensha) tussen 2011 en 2015 was afkomstig uit de „zichtbare prostitutie” in ramen, clubs en bordelen, de andere helft juist uit „minder zichtbare sectoren”, zoals de thuisprostitutie en escortsector.

In 2015 werden 1.321 (mogelijke) slachtoffers van mensenhandel bij CoMensha gemeld,
volgens het recentste jaarverslag. Dat is een daling van 15 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. De Global Slavery Index (GSI) van de Walk Free Foundation schat het aantal slachtoffers van mensenhandel in Nederland op 17.500.

In weerwil van de legalisering van prostitutie, door strenger beleid en handhaving en ook door internet is prostitutie de laatste jaren steeds meer verschoven van vaste locaties, zoals ramen en clubs, naar ‘flexibel’ of verborgen sekswerk.

Raamprostitutie is al jaren aan het dalen, onder meer omdat steden ramen hebben gesloten.

Het beperkt zich tot een aantal gemeenten, met name Alkmaar, Amsterdam, Den Haag, Eindhoven, Groningen, Leeuwarden, Haarlem, Heerenveen, Doetinchem, Deventer, Nijmegen en Almelo. In totaal zijn in Nederland ongeveer 1.300 werkplekken voor raamprostitutie; rond de eeuwwisseling nog bijna 2.100.

Het aantal bordelen, seksclubs en privéhuizen is ook al jaren aan het dalen, volgens het rapport. In 2000 werd het aantal clubs op 600 à 700 geschat, tien jaar later zouden er nog 360 tot 370 clubs over zijn.

In 2014 waren er nog 170 vergunningen voor seksclubs en privéhuizen.

Het aantal escortbureaus met vergunning is de laatste jaren juist gestegen, van ongeveer 80 in 2006 tot 125 in 2014. De thuis- en straatprostitutie zijn het lastigst te meten, net als verborgen prostitutie in bijvoorbeeld hotels, sauna’s, massagesalons of koffiehuizen. Thuisprostitutie wordt door meerdere gemeenten wel gezien als belangrijkste vorm van ‘illegale’ prostitutie. Onderzoekers vonden in 2014 op een willekeurige dag 8.685 unieke telefoonnummers van prostituees op internet.

BRON: NRC • Doortje Smithuijsen